Relatie, competentie en autonomie
Luc Stevens (2009) introduceerde de zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan in het Nederlandse onderwijs om leerlingen te motiveren en te betrekken bij hun eigen leerproces. Voor de motivatie van leerlingen is het van belang tegemoet te komen aan drie psychologische basisbehoeften: relatie, competentie en autonomie (Deci & Ryan, 2000). Deze theorie kent haar oorsprong in een motivatietheorie die ook voor volwassenen geldt, voor professionals, maar ook voor ouders. Ook ouders hebben behoefte aan relaties op school, bijvoorbeeld met de groepsleerkracht of mentor of met de ouders van klasgenoten. Ze willen graag competente opvoeders zijn, zodat het goed gaat met hun kind. En ze willen graag dat hun autonomie wordt erkend door de school, dus bijvoorbeeld ook de inhoud van een gesprek op school mee te bepalen (De Vries, 2015, 2020).
Loyaliteiten
Als we verder inzoomen op de relatie tússen ouders en hun kind zien we iets bijzonders, wat we kunnen begrijpen door de loyaliteitstheorie van Nagy. Een kind/jongere heeft te maken met twee loyaliteiten, namelijk de loyaliteit die het heeft van en naar zijn ouders, en van en naar zijn leraar. De loyaliteit van de leerling van en naar zijn ouders wordt de ‘existentiële loyaliteit’, genoemd, een onvoorwaardelijke band door de geboorte die altijd blijft bestaan, daarom ook wel ‘verticale loyaliteit’ genoemd. Een zijnsloyaliteit op basis van een bloedband, met wederzijdse rechten en plichten en dus verwachtingen tussen ouders en kinderen, een band die zelfs sterker is dan een fysieke en geografische scheiding. Elke andere relatie, niet gebaseerd op de geboorte, is een ‘verworven loyaliteit’, ook wel ‘horizontale loyaliteit’ genoemd (Calle, 2013). Kinderen zijn bij voorbaat loyaal naar hun ouders, maar een leraar moet de loyaliteit van zijn leerlingen (en ouders) verwerven. De verwachting dat een leraar onvoorwaardelijk vertrouwen van leerlingen en ouders bij voorbaat mag genieten is in dit licht niet vanzelfsprekend.
Student voice en ouders
In de stem van de leerling komen bovenstaande theorieën samen. Een kind/jongere komt in zijn kracht te staan wanneer we een appel doen op zijn behoefte aan relatie, competentie en autonomie. Echter wanneer we de stem van de leerling recht willen doen, hebben we altijd te maken met de stem van de ouders die al dan niet bewust mee klinkt vanwege de onverbreekbare loyaliteit tussen de leerling en zijn ouders. Want in de stem van de leerling zitten (vaak onuitgesproken) verwachtingen omsloten, hij wil zijn ouders nimmer teleurstellen ook al zijn ze er niet bij. Of hij verzet zich juist tegen de stem van zijn ouders om zich los te maken. Maar ook dat verzet komt voort uit de existentiële loyaliteit van en naar zijn ouders, waarom zou hij zich anders los willen maken? De leerling vertolkt dan de stem van de ouders in het tegendraadse, in het afzetten tegen zijn ouders.
De leraar kan de stem van de leerling pas tot ontplooiing laten komen wanneer hij het niet alleen het vertrouwen van de leerling, maar ook van zijn ouders heeft gewonnen. Daarom zijn (informele) gesprekken met ouders in bijzijn van de leerling zo belangrijk, zodat hij ziet dat de leraar en zijn ouders een goede relatie hebben, zijn ouders de leraar vertrouwen. Dat vertrouwen is als het ware de toestemming die de leerling nodig heeft om zijn eigen stem te mogen laten horen.
Bronnen:
- Calle, S. (2011). Loyaliteits- en opvoedingsrelaties tussen volwassen geadopteerden en hun kinderen. Gent: Universiteit Gent, faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen.
- Deci, E.L., & Ryan, R.M. (2000). The ‘what’ and ‘why’ of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11, 319-338.
- De Vries, P. (2015). Zet ouders in hun kracht. 8 Aanraders. Dordrecht: Instondo.
- De Vries, P. (2017). Startgesprekken voeren na de zomer. JSW, juni 2017¸ 6-8
- De Vries, P. (2020). Ouderbetrokkenheid neXt. Handboek voor mentoren in het voortgezet onderwijs. Huizen: Pica.
- Stevens, L., Beekers, P., Evers, M., Werkhoven & W. van (2009, 4e druk). Zin in school. Amersfoort: CPS.